Bơm Dầu Động Cơ Diesel

Trong hệ thống động cơ diesel, bơm dầu đóng vai trò vô cùng quan trọng, đảm bảo quá trình bôi trơn và vận hành trơn tru cho toàn bộ động cơ. Nếu không có bơm dầu, các chi tiết bên trong động cơ dễ bị mài mòn, hư hỏng do thiếu lớp dầu bảo vệ. Vậy bơm dầu động cơ diesel là gì, có cấu tạo ra sao và hoạt động như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết về các loại bơm dầu, nguyên lý hoạt động, dấu hiệu nhận biết hư hỏng và cách bảo dưỡng qua bài viết dưới đây.

Bơm Dầu Động Cơ Diesel

Bơm dầu động cơ Diesel là một bộ phận quan trọng giúp vận chuyển nhiên liệu từ bình chứa đến buồng đốt của động cơ. Khi động cơ Diesel khởi động, bơm dầu sẽ tạo ra lực hút để hút dầu diesel vào bên trong, sau đó đẩy dầu đi qua hệ thống ống dẫn với áp suất cao nhằm đảm bảo nhiên liệu được cung cấp liên tục và ổn định cho quá trình đốt cháy.

Cấu tạo của bơm dầu thường gồm động cơ điện hoặc động cơ Diesel nhỏ, bánh công tác hình cánh quạt, các van và con dấu để kiểm soát hướng di chuyển của dầu, tránh rò rỉ nhiên liệu ra ngoài. Dầu diesel sau khi được bơm sẽ đi qua bộ lọc để loại bỏ tạp chất và được làm mát nhằm giữ nhiệt độ dầu ổn định, tránh tình trạng quá nhiệt gây hư hỏng cho hệ thống động cơ.

Nguyên lý hoạt động của bơm dầu Diesel khá đơn giản nhưng hiệu quả: khi trục bơm quay, bánh công tác tạo ra lực hút kéo dầu vào buồng bơm, rồi đẩy dầu ra ngoài dưới áp lực cao để cung cấp cho vòi phun và buồng đốt. Nhờ đó, động cơ Diesel có thể hoạt động mạnh mẽ và bền bỉ trong nhiều điều kiện khác nhau. Đây là lý do bơm dầu Diesel luôn được chú trọng bảo dưỡng để đảm bảo hiệu suất và tuổi thọ cho động cơ.

Cấu Trúc và Chức Năng Bơm Dầu Diesel

Bơm dầu diesel có thiết kế gồm động cơ điện hoặc diesel nhỏ, bánh công tác dạng cánh quạt, van điều khiển và phớt chống rò rỉ. Khi khởi động, bơm tạo lực hút kéo dầu từ bình chứa qua hệ thống lọc – loại bỏ tạp chất trước khi đưa vào buồng đốt. Áp suất cao từ bơm giúp phun nhiên liệu đều, đảm bảo quá trình cháy hoàn toàn.

Hệ thống làm mát tích hợp giữ nhiệt độ dầu ổn định, tránh quá nhiệt làm hỏng các bộ phận bên trong. Trục bơm quay liên tục, bánh công tác tạo vùng áp suất thấp để hút dầu vào buồng, sau đó đẩy ra với áp lực đủ mạnh cung cấp cho vòi phun. Cơ chế này đơn giản nhưng đòi hỏi độ chính xác cao trong từng chi tiết.

Chi Tiết Cấu Tạo Bơm Bánh Răng

Bơm dầu kiểu bánh răng – phổ biến nhất trong động cơ diesel – gồm trục bơm, cặp bánh răng chủ động và bị động, vỏ bơm kim loại, van an toàn, phớt cao su chịu nhiệt cùng ống hút/xả. Khi bánh răng quay, khoang giữa các răng tạo không gian chứa dầu, đẩy dầu theo chiều quay về phía ống xả.

Các loại bơm khác bao gồm bơm trục vít (phù hợp dầu nhớt cao), bơm cánh gạt (áp suất trung bình) và bơm piston (áp suất cực cao cho động cơ công suất lớn). Mỗi kiểu có ưu điểm riêng: bánh răng đơn giản, giá thành thấp; trục vít chịu tải tốt; piston cho dòng chảy chính xác.

Nguyên Lý Hoạt Động Theo Chu Trình Khép Kín

Quy trình bắt đầu khi động cơ diesel khởi động – nhiên liệu cháy trong buồng đốt tạo áp lực đẩy piston, truyền lực quay cho trục bơm. Trục này nối với bánh công tác, tạo vùng áp suất âm hút dầu từ bể chứa qua ống hút. Dầu đi qua bộ lọc thô (loại tạp chất lớn), sau đó vào buồng bơm.

Bên trong buồng bơm, bánh răng hoặc cánh gạt đẩy dầu về phía ống xả với áp suất 3-6 bar (tùy thiết kế). Van điều áp duy trì áp suất ổn định – nếu vượt ngưỡng, van mở cho dầu quay lại buồng hút. Dầu sau đó qua bộ lọc tinh (loại bụi siêu nhỏ) trước khi vào hệ thống phun.

Nhiệt độ dầu được giám sát bởi cảm biến, kết nối với hệ thống làm mát. Khi nhiệt độ vượt 95°C, quạt làm mát hoặc bơm nước tuần hoàn tăng tốc. Chu trình này lặp lại liên tục khi động cơ hoạt động, đảm bảo dầu luôn sạch và đủ áp suất.

Phân Loại Theo Cấu Tạo và Ứng Dụng

Bơm Ly Tâm

Dùng cho dầu nhớt thấp, dòng chảy nhanh (trên 100 lít/phút). Cấu tạo gồm cánh quạt quay trong vỏ hình ốc, tạo lực ly tâm đẩy dầu ra ngoài. Phù hợp cho máy nông nghiệp, máy phát điện công suất nhỏ (dưới 50 kW).

Bơm Piston

Cho áp suất cao 20-40 bar, dòng chảy ổn định. Piston chuyển động tịnh tiến trong xi lanh, hút và đẩy dầu qua van một chiều. Ứng dụng trong động cơ tàu thuyền, máy công trình nặng (máy xúc, cần cẩu).

Bơm Bánh Răng

Dạng phổ thông nhất, giá 1,5-4 triệu đồng. Hai bánh răng ăn khớp quay ngược chiều, tạo buồng chứa dầu di chuyển từ cửa hút sang cửa xả. Dễ lắp đặt, bảo trì đơn giản, thích hợp xe tải, xe bus, máy nông nghiệp nhỏ.

Bơm Trục Vít

Cho dầu nhớt rất cao (trên 200 cSt ở 40°C). Trục vít xoắn ốc quay trong vỏ hình ống, đẩy dầu theo hướng dọc trục. Dùng trong tàu biển lớn, nhà máy hóa dầu.

Bảng so sánh:

Ứng Dụng Thực Tế Đa Lĩnh Vực

Nông Nghiệp

Máy bơm diesel 12-30 mã lực cung cấp nước tưới tiêu cho diện tích 2-10 hecta (5-25 mẫu Anh). Bơm trục vít phù hợp nước có phù sa, bơm ly tâm cho kênh sạch. Chi phí nhiên liệu khoảng 15-25 lít/giờ, giá diesel 18.000-20.000 đồng/lít.

Công Nghiệp

Bơm dầu thô trong nhà máy lọc dầu, bơm dầu bôi trơn cho hệ thống máy móc liên tục. Công suất 50-200 kW, hoạt động 24/7, yêu cầu độ tin cậy cao. Bảo trì mỗi 500-1000 giờ vận hành.

Xây Dựng

Bơm nước bê tông, bơm nước rửa công trình. Máy di động, bánh lốp, công suất 15-40 mã lực. Dễ vận chuyển giữa các công trường, tiêu hao 8-15 lít diesel/giờ.

Phòng Cháy Chữa Cháy

Bơm diesel dự phòng áp suất 8-12 bar, lưu lượng 500-2000 lít/phút. Tự động khởi động khi mất điện lưới, thời gian phản hồi dưới 30 giây. Bảo trì hàng tháng, kiểm tra khả năng khởi động và áp suất phun.

Nhận Biết Dấu Hiệu Hỏng Hóc

Áp Suất Dầu Giảm

Đèn báo áp suất dầu sáng trên bảng điều khiển. Kiểm tra bằng đồng hồ đo: áp suất chuẩn 2,5-4,5 bar khi động cơ nóng máy. Nếu dưới 2 bar, bơm dầu yếu hoặc lọc dầu tắc.

Tiếng Kêu Bất Thường

Tiếng rít cao hoặc tiếng lạch cạch từ vùng bơm dầu cho thấy ổ bi mòn, bánh răng mẻ răng hoặc trục bơm cong. Cần dừng máy ngay để kiểm tra.

Động Cơ Nóng Nhanh

Nhiệt độ nước làm mát vượt 95°C sau 10-15 phút chạy. Nguyên nhân: dầu bôi trơn không đủ, ma sát tăng sinh nhiệt. Kiểm tra mức dầu và áp suất bơm.

Động Cơ Giật, Mất Công Suất

Khi bơm dầu không đẩy đủ nhiên liệu đến kim phun, động cơ hoạt động yếu, giật cục. Tốc độ không ổn định, khó tăng tốc. Cần vệ sinh bộ lọc nhiên liệu và kiểm tra bơm cao áp.

Rò Rỉ Dầu

Vết dầu dưới bơm hoặc ống dẫn. Phớt cao su bị lão hóa, gioăng bị nén lâu ngày. Thay phớt mới, siết chặt đai ốc theo mô-men xoắn tiêu chuẩn (thường 20-35 Nm).

Quy Trình Kiểm Tra Kỹ Thuật

Bước 1: Kiểm Tra Trực Quan

Quan sát bơm dầu khi động cơ tắt. Tìm vết nứt trên vỏ, rò dầu tại phớt, gỉ sét trên ốc vít. Kiểm tra dây curoa nối với trục bơm – không được tuột, rạn nứ.

Bước 2: Đo Áp Suất Dầu

Tháo công tắc áp suất dầu, lắp đồng hồ đo có dải 0-10 bar. Khởi động động cơ, để chạy không tải 2-3 phút. Đọc áp suất khi động cơ nóng máy:

• Chạy không tải (700-900 vòng/phút): 1,5-2,5 bar
• Vòng tua trung bình (2000-2500 vòng/phút): 3-4,5 bar
• Vòng tua cao (3500-4000 vòng/phút): 4-6 bar

Nếu áp suất thấp hơn 30% giá trị chuẩn, bơm dầu có vấn đề.

Bước 3: Kiểm Tra Chất Lượng Dầu

Rút que thăm dầu, nhỏ một giọt dầu lên giấy lọc trắng. Quan sát màu và mùi:

• Dầu tốt: trong vàng, mùi nhẹ
• Dầu xấu: đen đặc, mùi hăng cháy
• Dầu lẫn nước: có bọt, màu sữa

Nếu dầu xấu, thay dầu mới và lọc dầu trước khi kiểm tra tiếp.

Bước 4: Kiểm Tra Lọc Dầu và Lọc Nhiên Liệu

Tháo lọc dầu, kiểm tra màng lọc. Nếu có nhiều bụi kim loại, bên trong động cơ đang mài mòn nghiêm trọng. Lọc nhiên liệu tắc sẽ làm bơm cao áp hoạt động quá tải, giảm tuổi thọ.

Phương Pháp Sửa Chữa Chi Tiết

Vệ Sinh Bơm Dầu

Tháo bơm ra khỏi động cơ. Tháo vỏ bơm, lấy bánh răng hoặc rôto ra. Ngâm trong dung dịch tẩy rửa chuyên dụng (diesel sạch hoặc dầu thủy lực) 30-60 phút. Dùng bàn chải mềm chà nhẹ, xả nước áp lực thấp. Phơi khô hoặc thổi khí nén sạch trước khi lắp lại.

Thay Phớt và Gioăng

Dùng tuốc-nơ-vít gỡ phớt cũ ra. Bôi mỏng dầu mới lên phớt mới, lắp vào rãnh bằng tay (không dùng búa đập). Siết đai ốc vỏ bơm theo mô-men xoắn tiêu chuẩn, thường 25-30 Nm.

Thay Bánh Răng hoặc Cánh Gạt

Nếu bánh răng mòn răng trên 20%, phải thay mới. Lắp bánh răng chủ động trước, kiểm tra độ rơ trục (không quá 0,1 mm). Lắp bánh răng bị động, đảm bảo ăn khớp đều. Tra dầu bôi trơn vào khe giữa các răng trước khi đậy vỏ.

Điều Chỉnh Van Áp Suất

Nếu áp suất thấp do van yếu, xoay vít điều chỉnh theo chiều kim đồng hồ để tăng lực lò xo. Mỗi vòng xoay tăng áp suất khoảng 0,3-0,5 bar. Không điều chỉnh quá mức, gây quá tải bơm.

Thay Ổ Bi Trục Bơm

Dùng cảo chuyên dụng tháo ổ bi cũ. Nung nóng ổ bi mới trong dầu 80-100°C, lắp nhanh vào trục. Để nguội tự nhiên, không dội nước. Bôi mỡ bôi trơn trước khi lắp vào bơm.

Bảo Trì Định Kỳ Theo Tiêu Chuẩn

Hàng Ngày (Với Máy Chạy >8 Giờ/Ngày)

Kiểm tra mức dầu trước khi khởi động. Quan sát rò rỉ dầu dưới bơm. Kiểm tra dây curoa căng đúng mức (độ võng 10-15 mm khi ấn tay).

Hàng Tuần

Vệ sinh bộ lọc gió bằng khí nén áp suất thấp (2-3 bar). Kiểm tra mức nước làm mát. Kiểm tra bình ắc quy, bổ sung nước cất nếu mức nước dưới vạch MIN.

Hàng Tháng hoặc 100 Giờ Vận Hành

Thay dầu động cơ và lọc dầu. Dùng dầu diesel chuyên dụng SAE 15W-40 hoặc 20W-50 (tùy khí hậu). Lọc dầu xoáy chặt tay, không cần dùng cờ lê. Thay lọc nhiên liệu, kiểm tra ống dẫn nhiên liệu không bị nứt, thủng.

Mỗi 500 Giờ hoặc 6 Tháng

Tháo bơm dầu để vệ sinh chi tiết. Kiểm tra độ mòn bánh răng bằng thước đo độ sâu. Nếu răng mòn trên 0,5 mm so với răng mới, cần thay. Kiểm tra độ rơ trục bơm (tiêu chuẩn dưới 0,1 mm). Thay phớt, gioăng mới.

Hàng Năm hoặc 2000 Giờ

Đại tu động cơ diesel. Tháo toàn bộ bơm dầu, đo kích thước chi tiết bằng thước panme. So sánh với bản vẽ kỹ thuật. Thay các chi tiết mòn quá giới hạn. Kiểm tra van điều áp, lò xo van (thay nếu lực lò xo giảm quá 20% so với mới). Kiểm tra hệ thống làm mát, thay nước làm mát mới.

Lịch bảo trì mẫu:

Giá Thành và Lựa Chọn Mua Sắm

Bơm dầu diesel điện 12V giá 550.000-1.500.000 đồng, phù hợp xe tải nhỏ. Bơm 24V giá 800.000-2.500.000 đồng cho xe tải trung, xe bus. Bơm cao áp công suất lớn (trên 100 kW) giá 8-40 triệu đồng, dùng trong tàu biển, máy công trình.

Bơm quay tay giá 300.000-600.000 đồng, dùng hút dầu từ thùng phuy. Bơm định lượng điện tử giá 15-80 triệu đồng, độ chính xác ±0,5%, dùng trong hệ thống Common Rail hiện đại.

Các địa chỉ uy tín tại Việt Nam:

• ThietbidienTS (Hà Nội, Bình Dương): bơm diesel 12V-220V nhập khẩu, bảo hành 12 tháng
• Thiết Bị Plaza (Hà Nội, TP.HCM): bơm mini ác quy 12V/24V
• Điện Máy Khánh Trung, Hải Minh: máy bơm nước chạy diesel công suất lớn

Lưu ý khi mua: kiểm tra tem chống hàng giả, thử máy trước khi nhận, yêu cầu hóa đơn VAT đầy đủ. Bảo hành tối thiểu 6 tháng, có trung tâm bảo hành trong bán kính 50 km.

Lưu Ý An Toàn Vận Hành

Trước khởi động, kiểm tra nhiên liệu đầy (không dưới 1/4 bình), dầu bôi trơn đạt vạch MAX, nước làm mát đủ. Không vận hành khi bơm không có nước mồi – gây cháy phớt cao su trong 30 giây.

Khi khởi động, giữ chìa khóa ở “Warm-up” 5-10 giây để xông nóng béc dầu (nếu thời tiết dưới 15°C). Chuyển sang “Engine Start”, giữ không quá 15 giây. Nếu máy không nổ, dừng 30 giây rồi thử lại – tránh hỏng mô tơ đề.

Sau khi khởi động, chạy không tải 2-3 phút ở 700-900 vòng/phút để dầu lên nhiệt, tuần hoàn đều. Không tăng ga đột ngột khi máy còn lạnh.

Khi dừng máy, hạ tải xuống mức thấp, chạy không tải 1-2 phút để làm mát động cơ trước khi tắt. Không tắt máy ngay sau khi chạy tải nặng – gây cong trục do co giãn nhiệt không đều.

Với máy ít sử dụng (dưới 10 giờ/tháng), khởi động chạy không tải 10-15 phút mỗi tuần để dầu bôi trơn không bị đọng, gỉ sét các chi tiết kim loại.

Tóm Lược

Bơm dầu động cơ diesel là bộ phận không thể thiếu, vận chuyển nhiên liệu và dầu bôi trơn với áp suất chính xác. Cấu tạo chính gồm bánh răng, trục bơm, van điều áp và phớt chống rò rỉ. Nguyên lý hoạt động dựa vào lực quay từ động cơ, tạo vùng áp suất thấp hút dầu vào, sau đó đẩy ra với áp suất cao.

Phân loại bơm dầu theo cấu tạo (ly tâm, piston, bánh răng, trục vít) và chức năng (bơm định lượng, bơm điện, bơm tay). Ứng dụng rộng trong nông nghiệp, công nghiệp, xây dựng và phòng cháy chữa cháy. Dấu hiệu hỏng bao gồm áp suất giảm, tiếng kêu lạ, động cơ nóng nhanh và rò rỉ dầu.

Kiểm tra định kỳ bằng đồng hồ đo áp suất, quan sát chất lượng dầu và lọc nhiên liệu. Sửa chữa gồm vệ sinh, thay phớt, điều chỉnh van và thay chi tiết mòn. Bảo trì theo chu kỳ hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng và hàng năm giúp kéo dài tuổi thọ bơm dầu.

Giá thành dao động 550.000-80 triệu đồng tùy loại và công suất. Chọn mua tại địa chỉ uy tín, có bảo hành rõ ràng. Vận hành an toàn bằng cách kiểm tra trước khởi động, chạy không tải để làm nóng và làm mát động cơ đúng cách. Bảo trì đúng quy trình giúp động cơ diesel hoạt động hiệu quả, tiết kiệm nhiên liệu và giảm khí thải.